افزایش قدرت نیروی سانتریفیوژ بستگی به شعاع دوران و سرعت دوران دارد. این نیرو، نیروی نسبی سانتریفیوژ ( Relative Centrifugal Force ) یا RCF نامده می شود که بر اساس ضریبی از g بیان می گردد.
چگونگی مقایسه سانتریفیوژ ها :
مقایسه سانتریفیوژ ها می تواند بر اساس RCF است که توانایی تفکیک یک سانتریفیوژ را به خوبی مشخص می کند. اثر RCF بر روی یک نمونه به فاصله ثابت نمونه از مرکز چرخش بستگی دارد. به علت اینکه فاصله عمق نمونه با قسمت های سطحی آن از مرکزمتفاوت است، اثر RCF بر روی نواحی عمقی یک نمونه بیشتر از نواحی سطحی آن خواهد بود.
عمل سانتریفیوژ از سه طریق اصلی اجرا می شود که عبارتند از:
- رسوب دهی تمایزی Differential Pelleting ) )
- سرعت منطقه ای ( Rate – Zonal )
- ایزوپیکریک ( Isopycric )
در روش رسوب دهی تمایزی ابتدا ذرات تقریباً به طور یکنواخت در محلول معلق هستند با شروع سانتریفیوژ، ذرات با سرعت های متفاوت به سمت انتهای لوله یا در جهت نیروی سانتریفیوژ حرکت می کنند. روش رسوب دهی تمایزی در اصل جداسازی در محیط یکنواخت می باشد. در روش سرعت منطقه ای جدا سازی به سرعت نسبی مناطق مختلف بستگی دارد. اما در روش ایزوپیکریک به دانسیته ذرات شناور در محیط وابسته است. در روش های فوق ذرات مختلف به صورت نوارهایی در طول گرادیان محیط در اثر سانتریفیوژ جدا می شوند.
اجزای دستگاه سانتریفیوژ
- موتور الکتریکی
- شافت
- سر روتور
- کلید خاموش و روشن کردن دستگاه
- ترمز
- کنترل کننده سرعت ( Potentiometer )
- زمان سنج ( Tachometer )
روتور که لوله های حاوی نمونه را در آن جای می دهند با سرعت تنظیم شده توسط موتور چرخیده و ممکن است از جنس استیل، برنز و یا حتی پلاستیک باشد.
انواع سانتریفیوژ موجود در آزمایشگاه ها
- سانتریفیوژ سایتولوژی
از این نوع سانتریفیوژ برای قرار دادن سلول های موجود در یک مایع روی اسلاید میکروسکوپ استفاده می شود. در موقع استفاده کاربر ظرف مخصوص نمونه، صفحه فیلتر و یک اسلاید را کنار هم قرارمی دهد. سپس همگی را در داخل روتور گذاشته مایع مورد نظر را در ظرف مخصوص نمونه قرار داده و دستگاه را روشن می کند. بعد از فعال شدن دستگاه، مایع با فشار در تماس با مجموعه فیلتر / اسلاید قرار می گیرد.
معمولاً سانتریفیوژها با دور 200-4000rpm کار کرده و زمان سانتریفیوژ 99-1 دقیقه متغیر است. - سانتریفیوژ میکروهماتوکریت
سانتریفیوژ میکروهماتوکریت با استفاده از نیروی گریز از مرکز هماتوکریت خون ( نسبت حجم یافته های سرخ به کل حجم خون ) را مشخص می کند. این نوع سانتریفیوژها دارای روتوری می باشند که لوله های موئین حاوی نمونه به صورت افقی روی آن قرار می گیرند. بعد از انجام سانتریفیوژ با استفاده از یک صفحه درجه بندی شده، مقدار هماتوکریت بدست می آید. بر اساس استانداردهای NCCLS ( سازمان استانداردهای آزمایشگاه )، RCF سانتریفیوژ میکروهماتوکریت، حداقل 10000g و زمان سانتریفیوژ 5-3 دقیقه است. - میکروسانتریفیوژ ها
از این نوع سانتریفیوژها برای نمونه های با حجم کم ( غالباً کمتر از 1/5ml ) مانند نمونه های گرفته شده از اطفال استفاده می شود. میکروسانتریفیوژ ها در مدل های با دور پایین و دور بالا ساخته می شوند. در دور پایین حداکثر سرعت 13000rpm بوده و برای خون و سایر محصولات خونی کاربرد دارد. در مدل های با دور بالا حداکثر سرعت به 28000rpm نیز رسیده و برای جمع آوری سلول ها و میکروارگانیسم ها و بررسی ارگانل های سلولی کاربرد دارند. غالباً لوله هایی که در میکروسانتریفیوژها استفاده می شوند ازجنس پلاستیک و یکبار مصرف بوده، دارای یک سطح مقطع مخروطی و دارای سرپوش می باشند. - سانتریفیوژ های شستشو دهنده سلول
از این نوع سانتریفیوژ جهت شستشو، دکانته کردن، مخلوط کردن و شستشوی مجدد یاخته های قرمز خون قبل از آزمایشات متعددی چون Antiglobulin استفاده می شود.
نحوه نگه داری از دستگاه سانتریفیوژ
- در صورت استفاده مکرر در طول روز سانتریفیوژ باید در فواصل زمانی کوتاه ( ترجیحاً روزانه ) با محلول هیپوکلریت سدیم با رقت 1/0 تمیز شود.
- بازدید ذغال و commutators (سویگرها ) هر سه ماه یک بار باید انجام شود.
زمان آن باید هر سه ماه یک بار توسط کرنومتر ( زمان سنج ) کالیبره و مورد کنترل قرار گیرد. همچنین دور آن را باید توسط دوزسنج ( تاکومتر ) هر سه ماه یک بار کنترل کرد.
کنترل کیفیت
محدوده مجاز تغییرات به صورت زیر است:
اختلاف دور 5%±
اختلاف زمان 10%±
اختلاف دما 2°C±
ایمنی
- هیچ گاه نباید سانتریفیوژ را در حالی که درب آن باز است روشن نمود
- باید از سرعت بالاتراز حد لازم استفاده نشود
- هرگز قبل از ایست کامل سانتریفیوژ درب آن باز نشود.
- قبل از اطمینان به کارکرد صحیح قفل درب سانتریفیوژ، از روشن کردن دستگاه اجتناب کنید.
- در صورت برقرار نبودن توازن و تولید صداهای ناهنجار، باید در اسرع وقت دستگاه را خاموش نموده و همواره باید از تراز بودن روتورها قبل از روشن کردن دستگاه مطمئن شد.
- قبل از روشن نمودن سانتریفیوژ لوله هارا باید از نظر وجود خراش یا ترک کنترل نمود.
- از سانتریفیوژ نمودن لوله های حاوی نمونه بدون درپوش خودداری شود.
